In 2022 werden 116.380 overlijdens geregistreerd in België. Dat zijn 4.089 overlijdens meer dan het voorgaande jaar, ofwel een stijging met 3,6% tegenover 2021. Vergeleken met een bredere referentieperiode, namelijk het gemiddelde voor 2017, 2018, 2019 en 2021 gaat het om een stijging van 5,5%. De stijging is het meest zichtbaar in het Vlaams en Waals Gewest, en bij vrouwen en 85-plussers. Vooral in de maand april, tijdens de zomer en in de maand december werd een hoger aantal overlijdens dan gewoonlijk waargenomen. Dat blijkt uit cijfers van Statbel, het Belgische statistiekbureau.
In deze publicatie wordt het aantal overlijdens gedurende 2022 vergeleken met het aantal overlijdens in 2021 en het gemiddeld aantal overlijdens in de periode 2017-2018-2019-2021. In deze referentieperiode werd het jaar 2020 buiten beschouwing gelaten, omdat de coronapandemie in dat jaar een groot effect had op het aantal overlijdens[i].
Verder wetenschappelijk onderzoek moet uitwijzen wat de impact is van de bevolkingsstructuur op het aantal overlijdens [i].
Overlijdens stijgen met 5,5% tegenover gemiddelde 2017-2018-2019-2021
Met 116.380 overlijdens in 2022 is er een stijging van 3,6% tegenover 2021. Maar een vergelijking met een ruimere referentieperiode is interessanter. Het aantal overlijdens schommelt jaar na jaar door verschillende factoren, zoals de intensiteit van het griepseizoen, de gemeten temperaturen in de zomer of luchtvervuiling. Het gemiddelde voor de jaren 2017, 2018, 2019 en 2021 ligt op 110.328 overlijdens. Ook als we vergelijken met dat gemiddelde ligt het aantal overlijdens in 2022 hoog: 6.052 extra overlijdens of een stijging met 5,5%.
Vooral stijging in Vlaams en Waals Gewest
Achter de stijging van het aantal overlijdens in België gaan regionale verschillen schuil. Voor de ruimere referentieperiode (2017-2018-2019-2021) zien we een stijging van het aantal overlijdens in 2022: +6,8% voor het Vlaamse Gewest en +4,6% voor het Waalse Gewest. In het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest bleef het aantal overlijdens vrijwel gelijk tegenover dit bredere gemiddelde (-0,2%).
In vergelijking met 2021 steeg in 2022 het aantal overlijdens met 0,7% in Brussel, met 2,6% in Wallonië en met 4,7% in Vlaanderen.
Mogelijks speelt het verschil in bevolkingsstructuur tussen de regio’s een rol. Zo kende Vlaanderen op 01/01/2022 de grootste proportie 65-plussers (20,9%), gevolgd door Wallonië (19,3%) en Brussel (13,1%). Diepgaandere analyses zijn nodig om het effect van de verschillen in bevolkingssamenstelling uit te klaren.
Sterfte stijgt bij vrouwen en 85-plussers
Het aantal overlijdens bij vrouwen steeg met 6,5% in 2022, tegenover het gemiddelde voor de jaren 2017, 2018, 2019 en 2021. Ook het aantal overlijdens bij mannen steeg, met 4,5%. Vergelijken we enkel met 2021, dan is er een sterke stijging bij vrouwen (+7,1%) en bleef het aantal overlijdens bij mannen vrijwel gelijk (+0,3%).
Op niveau van de leeftijden zien we de grootste impact bij 85-plussers, en stijgingen vanaf 65 jaar. Tegenover het gemiddelde voor 2017, 2018, 2019 en 2021 steeg in 2022 het aantal overlijdens bij 85-plussers met +9,6%, bij 75-84-jarigen met +3,2% en bij 65-74-jarigen met +6,2%.
Tegenover 2021 wordt in 2022 voornamelijk een stijging gezien bij de 85-plussers in België (+9,8%). Voor de andere leeftijdsgroepen zijn er geen grote verschillen qua aantal overlijdens tussen 2021 en 2022. Dat verklaart waarschijnlijk mede waarom het aantal overlijdens bij vrouwen sterker gestegen is dan bij mannen in 2022. Het is namelijk zo dat 66,3% van de 85-plussers op 01/01/2022 een vrouw was.
Vooral meer sterfte in april, zomer en december
Als we de sterfte per maand vergelijken, dan zien we specifieke periodes met een hogere sterfte dan gewoonlijk: de maand april, de zomermaanden, en dan vooral augustus, en de maand december. De oorzaken zijn hoogstwaarschijnlijk divers.
In april 2022 werd voor het eerst een piek in het aantal overlijdens opgemerkt (+15,2% in vergelijking met de periode 2017-2018-2019-2021). De piek zou te verklaren zijn door zowel een licht verhoogd aantal overlijdens ten gevolge van corona, als van de griep [ii].
Daarnaast werden ook de zomermaanden, met augustus op kop, gekenmerkt door een groter aantal overlijdens dan verwacht. In juni, juli en augustus werden respectievelijk +7,6%, +4,8% en +10,6% overlijdens vastgesteld dan in de periode 2017-2018-2019-2021. De zomer van 2022 was uitzonderlijk warm en ook de luchtkwaliteit was niet altijd even goed. Sciensano stelde de voorbije zomer een aanzienlijke oversterfte vast, namelijk de hoogste van de laatste 20 zomers [ii],[1ii].
Tot slot werd ook in december 2022 een groter aantal overlijdens gezien dan in de periode 2017-2018-2019-2021 (+16,2%). Opnieuw is er geen eenduidige verklaring en zou het gaan om een samenspel van verschillende factoren. Het aantal coronadoden was eerder beperkt, maar daarnaast circuleerden ook het griep- en het RSV- virus. Tot slot kenden we in december ook nog een koudeprik met slechtere luchtkwaliteit[ii].
De definitieve resultaten over de doodsoorzaken zullen bestudeerd worden om een beter inzicht te krijgen in de oorzaken van de gestegen sterfte in de verschillende periodes.
Situering in historische data
Statbel beschikt over historische data met het aantal overlijdens per jaar sinds 1841 en per maand sinds 1919. In de historische dataset kunnen we verder ook de brutosterftecijfers vergelijken. Dat wordt berekend als de verhouding tussen het aantal overlijdens en de totale bevolking. Het brutosterftecijfer vertoont over het algemeen een dalende tendens. Deze trend werd onderbroken door de coronapandemie. Van de 182 jaren die werden geobserveerd sinds 1841 staat 2022 met een brutosterftecijfer van 10,0 promille op plaats 165. Dat is een stuk beter dan de 147ste plaats van het coronajaar 2020 met 11,0 promille, maar wel iets minder goed dan de 172ste plaats van 2021 met 9,7 promille. Het is belangrijk om op te merken dat de 17 jaar (plaats 166 tot 182) die een lager brutosterftecijfer dan 2021 hadden zich allen situeren in deze eeuw.
[i] Het best gekende voorbeeld is de leeftijdsverdeling. Deze is aan verandering doorheen de jaren onderhevig en heeft bijgevolg een invloed op het aantal overlijdens in de bevolking.
[ii]https://www.sciensano.be/nl/pershoek/analyse-van-de-oversterfte-2022
[iii]https://www.sciensano.be/nl/pershoek/oversterfte-de-zomer-van-2022